Αφιέρωμα: Roy Andersson

Τετάρτη 9/12 : Τραγούδια από τον 2ο όροφο

Roy Andersson - Εσείς, οι ζωντανοί

«Εσείς οι ζωντανοί». Μια πραγματικά αντισυμβατική δραματική κωμωδία.Ο Άντερσον ''συνθέτει'' μια εφιαλτική και όμως... ρεαλιστική πραγματικότητα μέσω των ονείρων των ηρώων στα σαφώς ορισμένα κάδρα του υπό τον ήχο του τρομπονιού , τους φυσικούς ήχους των κεραυνών και των ήχων των αεροπλάνων μετά από ... πολεμική επιδρομή.

Με το ισοπεδωτικά ευφυές χιούμορ της, η ταινία αυτή προβάλλοντάς μας τους εφιάλτες και τα όνειρα διαφορετικών ανθρώπων αναπαριστά τέλεια τη δυστυχία που ελλοχεύει στις ζωές μας, χωρίς όμως να κουράζει το θεατή. Οι ‘ζωντανοί’ του Ρόι Άντερσον είναι κωμικοτραγικές φιγούρες ενός κοινωνικοπολιτικού συστήματος δικαστικής, νομοθετικής και στρατιωτικής εξουσίας, που ενώ εγγυάται ευημερία, όπως στη Σουηδία, εν τέλει νομοτελειακά απομυζεί και αλλοτριώνει, λόγω της τεχνοκρατικής , και εντελώς αποξενωμένης από το ανθρώπινο στοιχείο, φύσης του. Ο άνθρωπος όταν δεν παράγει, δεν δημιουργεί. Κι ακόμη κι όταν η εργασία του είναι ενταγμένη στην αλυσίδα της παραγωγής, αλλά στα πλαίσια ενός συστήματος όπου η συμμετοχή του στην παραγωγή είναι αποκομμένη από το αποτέλεσμά της,τότε το στοιχείο της δημιουργίας, που έχει εξορισμού απελευθερωτικό χαρακτήρα για τον άνθρωπο εκμηδενίζεται, και τελικά ο άνθρωπος σταδιακά αλλοτριώνεται.

“Tomorrow is another day” είναι μια φράση που επαναλαμβάνεται πολύ συχνά στην ταινία. Επαναλαμβάνεται μηχανικά, γίνεται και αυτή κομμάτι μιας ρουτίνας, και φαντάζει έτσι ως κάτι το οξύμωρο. Για τους ήρωες του Ρόι Άντερσον ακόμα και τα όνειρα ή οι εφιάλτες τους, ενώ αποτελούν έκφραση του φόβου τους ή της ανάγκης τους για διαφυγή, τους ωθούν στη μιζέρια και την παραίτηση, στην απόλυτη ''υπαρξιακή'' αδράνεια. Το όνειρο εδώ χάνει το ''μπονιουελικό'' του χαρακτήρα και μετατρέπεται σε κάτι που προσεγγίζει την πραγματικότητα, ίσως σε μια πιο αληθινή και αυθεντική αναπαράστασή της. Ακόμα και η τέχνη και οι αισθήσεις εδώ έχουν αλλοτριωθεί, εκμηχανιστεί, πάψει (όπως και τα όνειρα) να είναι εκδηλώσεις αντικομφορμισμού και ελευθερίας : προσέξτε τον τρόπο που παίζουν μουσική οι ήρωες και από την κυνική συμεπριφορά δύο ''φιλότεχνων'' σε ένα ηλικιωμένο εργαζόμενο.

Και μόνο ο τίτλος προδίδει την αποστασιοποίηση του σκηνοθέτη από τους ήρωες της ταινίας του, οι οποίοι είναι ως επί το πλείστον μικροαστοί, παγιδευμένοι στην ίδια τους τη μιζέρια και παραίτηση από τη ζωή. Η αποστασιοποίησή του αυτή εκφράζεται δημιουργικά και από τη σκηνοθετική του προσέγγιση. Τα πλάνα του είναι αποστασιοπιοημένα, μηχανικά, σταθερά και ακίνητα. Προσδίδουν μια συνολική και ομογενοποιημένη ''εικόνα'' και ένα στοιχείο καταγραφής και παρατήρησης (στοχεύουν στο να μας θέσει στο ρόλο του παρατηρητή) . Η κάμερα δεν εστιάζει σε πρόσωπα, δεν ακολουθεί τις κινήσεις των ηθοποιών παρά σε ελάχιστα σημεία, όπου είναι απολύτως απαραίτητο. Οι ήρωες είναι όλοι ίδιοι επί της ουσίας γιατί όσο και αν διαφέρουν οι αναζητήσεις ,τα μέσα και οι τρόποι εκδήλωσης της ψυχοσυναισθηματικής τους κατάστασης, συνθέτουν απλώς ένα διαφορετικό πορτρέτο του ίδιου προσώπου. Όπως είπε και ο ίδιος ο Άντερσον «Η ταινία μου σπάει την κλασσική αφηγηματική δομή, με σκοπό να αναπτύξει ένα μωσαϊκό πεπρωμένων…».και αυτό ακριβώς κατορθώνει, δημιουργεί ένα ομογενοποιημένο μωσαΪκό ανθρωπίνων καταστάσεων στο οποίο οι ήρωες χάνουν τη μοναδικότητα της υπαρξής τους.

Τα πανέμορφα (στα πλαίσια του γκροτσέσκ) κάδρα , η πολύ φροντισμένη φωτογραφία της ταινίας, σε συνδυασμό με την τάξη και την αρμονία που διέπει τα πλάνα έρχεται σε αντίθεση με την εσωτερική δυσαρμονία των ανθρώπων και την αταξία που συνολικά επικρατεί.

Και το τέλος της ανατρεπτικής αυτής ταινίας επεισέρχεται με μια ακόμα ανατροπή. Ως από μηχανής θεός , έρχεται μια ''πολεμική επιδρομή'' , μια δράση ενάντια στην περιρέουσα αδράνεια, κάτι που υποννοείται πως όλοι κοιτούν από τα παράθυρά τους (φαινομενικά με αγωνία αλλά κατά βάθος με προσμονή!)

Άλλωστε όπως εύλογα το έθεσε και ο δημιουργός σε συνέντευξη του: «Πως ξοδεύουμε το χρόνο μας στη Γη; Δείχνω παραδείγματα ανθρώπινης συμπεριφοράς και ελπίζω το αποτέλεσμα να είναι χιουμοριστικό. Όμως οι εξιστορήσεις μου είναι το ίδιο λυπηρές, γιατί η ίδια η ζωή είναι το ίδιο τραγική διότι όλοι θα πεθάνουμε μια μέρα. Προς το τέλος της ζωής μας μπορεί να συνειδητοποιήσουμε τα λάθη μας. Το φιλμ δεν θέλει να κάνει τους θεατές να νιώθουν ένοχοι, απλά τους προσκαλεί να αναρωτηθούν πως θα περάσουμε τον προσωπικό μας χρόνο… Αυτή η ταινία μου διαπραγματεύεται πιο απτά ερωτήματα όπως: πως συμπεριφερόμαστε στους άλλους. Η ταινία διαθέτει 50 αλλόκοτες σκηνές με χαρακτήρες που επαναλαμβάνονται συχνά σε μπουρλέσκ καταστάσεις. Το «Υou The Living» αποτελεί μια φάρσα για την ανθρώπινη κατάσταση. Το χιούμορ μας σώζει από την πολυπλοκότητα της ζωής».

Η ταινία αυτή είναι μια «φάρσα», ένας .. «βομβαρδισμός» ενάντια τους θεσμούς και τα συστήματα που μας καταπιέζουν και τελικά ενάντια τους εαυτούς μας.

Πέτρος - Φρίντα – Χάρης – Χριστόφορος